YÜRÜTÜCÜ İŞLEV EKİSKLİĞİ OLAN ÖĞRENCİLER NASIL DESTEKLENEBİLİR?*
Uygulanabilir basit sınıf stratejileri sayesinde zaman yönetimi ve aktif dinleme gibi yürütücü işlev becerilerinde eksiklikleri olan öğrencilere yardımcı olunabilir. Yürütücü işlevler, zihinsel kontrol ve öz düzenleme gibi nörolojik süreçleri tarif etmek için bilişsel psikoloji literatüründe kullanılan bir kavramdır. Yürütücü işlevler, dürtüleri kontrol etmek, bir duruma karşı dikkatini vermek, bilgiyi hatırlamak, zaman ve materyalleri planlamak, organize etmek, sosyal ve stresli durumlara karşı uygun bir şekilde tepki vermek gibi bilişsel ve sosyal davranışları kontrol eder ve düzenler. Uzmanlar, yürütücü işlevlerin beynin ön lobu olan prefrontal korteks tarafından düzenlendiğini belirtiyorlar. İnsanlar doğduklarında tam gelişmemiş bir beyinle doğduğu için ilk etapta yürütücü işlev becerilerine sahip değildirler, fakat bu becerileri geliştirme potansiyeline sahiptirler. Bazı öğrenciler, bu işlevleri akranlarıyla aynı derecede geliştirememiş olabilir. Sınıf ortamında bu tür öğrencilere destek sağlamak, yürütücü işlevlerini geliştirmede onlara yardımcı olabilir.
Öğretim Desteği Sunma Bir eksikliğin üzerine eğilmek için önce öğrencinin karşılaştığı bu eksikliğin türünü anlamak gerekir. Eğer bir öğrencinin bilgi eksiği varsa, o öğrenci verilen bir ödevde ne yapacağını ya da neyi nasıl yapacağını bilemez. Örneğin, eğer bir kısım öğrenci konuşurken diğer öğrenciler konuşabilmek için dürtülerini nasıl düzenleyeceğini bilmiyorlarsa, bu durumda aktif dinleme davranışı örnekleri verilerek açık bir şekilde öğretilmelidir. Öğrenciler aktif dinlemeyle ilgilenirken eğitimciler aynı zamanda neyin nasıl göründüğünü ve kulağa nasıl geldiğini gösteren bir tablo hazırlayabilirler. Bir öğrenci verilen bir ödev ya da görevi tamamlama için ne yapması gerektiğini bilebilir, ancak uygun becerileri ne zaman ve nasıl uygulayacağı konusunda sorun yaşayabilir. Böyle bir eksikliği olan bir öğrenci için öğretmen, öğrencinin o ödevi tamamlaması için gerekli tüm materyale sahip olup olmadığını teyit edebilir. Öğretmen gerekli materyallerin içinde bulunduğu bir kontrol listesi hazırlayabilir. Yaşı daha büyük öğrenciler için ise öğretmen bu listeyi öğrencilerden isteyebilir ve sonrasında uygun materyalleri toplayabilir. Üstbiliş: Yürütücü işlevdekieksikliklere yönelen bir diğer strateji ise üstbilişsel dili kullanmaktır. Örneğin, yaşı daha küçük bir öğrenciye meseleyi açık bir şekilde ifade etmek yararlı olabilir. “Görüyorum ki bir kaleme ihtiyacın var. Bu ödevi tamamlamak için bir kaleme ihtiyacın olacak. Bu kalemi sınıfta nerede bulabilirsin?” Sınıfta öğrencilerin kendilerine sorabileceği soruları ya da adımları göstermek, ayrıca bir beceriyi de içine alacak şekilde öğrencinin bağımsızlığını teşvik etmede yararlı olabilir. Öğrenciler arkadaşlarından birine yönlendirmeleri tekraren söyleyebilir ve sonrasında tüm sınıf için tekrar etmek üzere bir gönüllü bulabilirler. Bu süreç bir dakikadan az süre alabilir ama işitsel süreç için ek süre tanıyıp söz konusu yönlendirmelere ihtiyaç duyan herhangi bir öğrenci için bir tekrar olanağı daha sunar. Zaman yönetimi: Sınıfa “yapılacaklar çizelgesi” asmak zaman yönetimi becerilerinin geliştirilmesinde yararlı bir araç olabilir. Bir sınıfın yapılacaklar listesi tüm günü ana hatlarıyla belirtir ve öğrencileri bir sonraki yapılacak iş için hazırlar. Söz konusu aktivite çizelgesi bütün bir zaman dilimini daha küçük parçalara ayırır ve her bir periyodun nasıl kullanılacağını ve aktivitelerin hangi sırayla sunulacağını belirtir. Bu çizelgeler genellikle gün boyunca her bir öğrencinin ulaşabileceği yerlere yerleştirilir. Uzun vadeli ödevler, özellikle yürütücü işlevlerinde eksiklik yaşayan öğrenciler için zorlayıcı olabilir. Bu meseleye yönelmenin bir yolu, öğrencilere daha büyük projelerin haritasının nasıl çıkarılacağının ve bunların daha küçük ve daha baş edilebilir parçalara nasıl bölünmesi gerektiğinin öğretilmesidir. Her bir küçük görevin ne zaman bitirilmesi gerektiğini belirlemek için bir takvim kullanın ve takvime daha küçük ölçekte hedefler yerleştirin. Yeni öğrenme sürecinin başlamasından önce yapılanları gözden geçirme: Daha önce öğrenilen konuların gözden geçirilmesi için öğrencilere fırsatlar sunun. Bu gözden geçirme hızlı bir şekilde sözlü sunum şeklinde olabilir ya da öğretmenler öğrencileri çiftlere ayırarak önceki gün öğrenip hatırladıkları şeyleri birbirleriyle paylaşmalarını sağlayabilir. Öğrenilen konuların gözden geçirilmesi, zihin haritaları ya da küçük gruplarda oluşturulan kavram haritaları şeklinde de olabilir. Kavram haritaları, not tutma, karşılaştırma yapma ve yazma için işe yarayan grafik düzenleyicileridir. Grafik düzenleyicileri, yürütücü işlev eksiklikleri bulunan öğrenciler için özellikle yararlı olabilir. Çünkü düşünceleri organize etmek, zamanı ve materyalleri organize etmek kadar zorlayıcı olabilir. Öğretmen etkileşimi: Yürütücü işlev eksikliği bulunabilecek öğrencileri desteklemede öğretmen davranışları da etkilidir. Öğretmenler söz konusu eksikliğe sahip olduğu bilinen öğrencileri sık sık kontrol etmeli ve ihtiyaç duyulduğunda münferit olarak destek sunmalıdır. Ek olarak, bu öğrencilere yönelik olarak şefkatli tutum göstermek ve pozitif destek sağlamak okul tecrübelerini olumlu şekilde etkileyebilir.Çevresel Destek Sağlama Çevresel destek, çocukların kendilerini geliştirebileceği bir alan yaratmak demektir. Öğrencilerin yürütücü işlevlerini geliştirmelerine yardımcı olabilecek bazı kolay yöntemler şunlardır: Günlük program paylaşın. Net ve istikrarlı rutinler ve prosedürler öğrencilere somut hedefler sunar. Sorun çözme adımları veya rutinleri içeren posterlerin yanı sıra renk kodlu zaman çizelgeleri ve dosyalar kullanarak görsel destek sağlayın. Metinlerdeki anahtar kelimeleri ve fikirleri de vurgulamayı dikkate alın. Dağınıklığı en aza indirin ve sınıfta net biçimde tanımlanmış alanlar oluşturun. Gelişme Potansiyeli Yürütücü işlevin tam olarak gelişmesi zaman alır ve farklı çocuklarda farklı oranlarda gelişir. İnsan beyninin prefrontal korteksi küçük çocuklarda olduğu kadar ergenlerde de sürekli büyür ve değişir. İnsan beyninin esnekliği ve öğrenme konusundaki muazzam kapasitesi nedeniyle, yukarıda belirtilen bazı sınıf stratejileri ve özel destek sayesinde yürütücü işlev eksikliği bulunan öğrencileri geliştirmek mümkündür.
*ABD’de faaliyet gösteren eğitim kurumları için müfredat programı hazırlayan Monroe One BOCES kurumunda yöneteci olarak görev yapan Dr. Gina DiTullio’nun Edutopia’da yayınlanan makalesinin çevirisidir. *ABD’de faaliyet gösteren eğitim kurumları için müfredat programı hazırlayan Monroe One BOCES kurumunda yöneteci olarak görev yapan Dr. Gina DiTullio’nun Edutopia’da yayınlanan makalesinin çevirisidir. |
ARİF BENGÜ
Yorumlar
Yorum Yaz