Mazrubata Tefrik

• ERD
• 25 Ocak, 2024
• 45 Kişi Görüntüledi

19. yüzyılın ilk yarısında İngiltere’de doğan Lewis Carroll en çok ‘Alice Harikalar Diyarında’ isimli eseriyle tanınır. Aslen matematik/mantıkçı olan Carroll yazma yeteneğinin üzerine, eserlerinde bu kimliğini de kullanınca dil, kelime oyunları ve matematiğin uyum içinde olduğu yapıtlarıyla ünlenmiştir. Asıl adı ‘Charles Lutwidge Dodgson’ olan yazar, isminin Latince okunuşlarını ters çevirerek oluşan ‘Lodovicus Carolus’u İngilizceye benzetip ‘Lewis Carroll’ müstear ismi ile yazmaya başlar. 3 tekerlekli bisiklet ve scrabble oyununun da mucidi olan bu sıra dışı yazarın aynı dönemdeki ‘Karındeşen Jack’ olduğu ve zekasından dolayı, işlenen cinayetlerin zanlısı olduğu da söylenir.

Kekeme olduğu için soyadının ilk hecesini tekrar ederek ‘Alice Harikalar Diyarında’ isimli romanında kendisine ‘Dodo kuşu’ benzetmesiyle yer vermiştir. Lewis Carroll eserlerinde sık sık iki veya üç farklı kelimenin belli kısımlarını kaynaştırarak yeni bir kelime yaratma (uydurma) yoluyla değişik bir teknik denemiştir. Daha sonra yazar James Joyce’da bu tekniği romanlarında sık kullanmıştır. ‘Portmanto’ kelimesi de bugün dilbilim terimi olarak ‘melez-kaynaşmış sözcükler’ anlamında kullanılır. Örneğin, brunch kelimesi ‘breakfast + lunch’, e-mail ‘electronic mail’ vb. ‘Portmanto’ kelimesinin kendisi de ‘taşıyan’ anlamındaki port ile ‘pelerin’ anlamındaki manteau’dan oluşmuş melez bir yapıdır. İngilizcede kullanılan, günümüzde hemen herkesin bildiği, ‘goodbye’ kelimesi Eski İngilizcedeki ‘God be with ye (Tanrı seninle olsun)’ cümlesinden kaynaşarak gelmiştir. Yine aynı şekilde ‘motor’ ve ‘hotel’den otomobiliyle yolculuk yapanlara özel motel, ‘cep canavarları’ manasında ‘poketto monsuta – pokemon’ vb. kaynaşmış kelimeler günlük hayatımızda kullanılmaktadır. Hatta 1964 yılında Tanganyika ve Zanzibar devletlerinin birleşmesiyle Tanzanya, 1918 yılında Çeklerin ve Slovakların kurduğu Çekoslovakya (Çekya ve Slovakya olarak yeniden 2 ayrı devlet oldular) portmanto sözcüklere enteresan örneklerdir. Pakistan devletinin adı da ‘Pencap – Afganya – Keşmir – Sind – Belucistan’ bölgelerinin birleşiminden doğmuştur; ayrıca İranî dillerde ‘pak’ kelimesi ‘temiz anlamında olup, ‘-istan’ eki de yer bildirmektedir. ‘Alarm’ kelimesi İtalyanca ‘Alle arme- All’arme’den, Nazi gizli polis örgütü ‘Gestapo’, gizli devlet polisi anlamında ‘Geheime Staats-polizei’dan gelir. Animation + electronics = animatronic (animatronik), mecanic + electronics = mecatronic (mekatronik), biology + electronics = bionics (biyonik), camera + recorder = camcorder, Türkçe + İngilizce = Türkilizce vb. birçok kelime dilimize sızmıştır. Amerikalılar bunu birliktelik yaşayan ünlü çiftlere de uygulamış ve Brad Pitt + Angelina Jolie’yi ‘brangelina’, Tom Cruise + Katie Holmes’u ‘tomkat’, Ben Affleck + Jennifer Lopez’i ‘bennifer’, Britney Spears + Kevin Federline’i ‘spederline’, Cameron Diaz + Alex Rodriguez’i ‘camrod’ olarak tanımlamışlardır. Kullandığımız Modern Türkçede de buna benzer sözcükler çıkmıştır. Ayşen Gruda’nın 1976 yılında bir filminde Türkçeye kazandırdığı ve ‘geri zekalı’nın kaynaşığı olan ‘gerzek’, ‘genel soru’dan ‘gensoru’, ‘sunî tahta’dan ‘sunta’, ‘daktilo silgisi’nden ‘daksil’, ‘alçı panel’den ‘alçıpan’, ‘alay beyi’nden ‘albay’, ‘yardımcı albay’dan ‘yarbay’ vb.

Atatürk’ün 1936 yılında 44 sayfa olarak yazdığı ‘Geometri Kılavuzu’nda kullandığı terimlerin çoğu bir nevi kelime türetme yoluyla türetilmiştir. Örneğin ‘teğet’ kelimesini Atatürk, ‘değmek’ fiilinin Eski Türkçe hali ‘teg-‘ köküne Fransızca aynı manadaki ‘tangente’a benzeterek türetmiştir. ‘Boyut’ kelimesini Türkçe ‘boy’ ile Arapça ‘buut’tan oluşturmuştur. Kullandığı bütün geometri terimlerinde aynı zeka parıltıları görülmektedir. Eskiden kullanılan bazı terimlerle şimdiki kullandığımız ve bizzat Atatürk’ün türettiği bazı terimleri karşılaştırınca bugün kullandığımız dile uygunluğunun farkına varabiliyorsunuz:

 

MUSTAFA BAKAN